یەک/ هۆکار چیە؟
لە بنەمادا، مووچە بەشێوەیەکی گشتی نزیکەی مانگێک دواکەوتووە، کە ئەمە بەرهەمی ناشەفافیەت‌و گەندەڵی‌‌و نەبوونی یاسای بودجەو شکستی حکومەتە، بەڵام دواکەوتنی زیاتری مووچە لە سلێمانی و هەڵەبجەو گەرمیان‌و ڕاپەڕین هۆکارەکەی ڕێککەوتنێکە لە دەرەوەی یاساو کاری دامەزراوەکان‌و ئەرکە ڕاستەقینەکانی حکومەت‌و وەزارەتی دارایی کە ناونراوە بە ڕێژەی (٥٧% بە ٤٣%).
دوو/ هۆکاری ڕێککەوتنی (٥٧% بە ٤٣%) چیە؟
لە بنەمادا هیچ یاساو سیستمێک نیە، پشتگیریی لە ڕێککەوتنێکی لەمجۆرە بکات، ئەوەی کراوە تەنها لەسەر بنەمای بەرژەوەندی دارایی دوو حزبی سیاسی دەسەڵاتە، بە چاوپۆشی‌‌و ڕەزامەندی حزبی سێیەم کە تەنها بەشداری حکومەتە.
ئەو ڕێککەوتنە نە داوای خەڵکەو نە خواستی خەڵکەو نە ژیانی خەڵک باش دەکات، بەڵکو وەک دەبینین لە سلێمانی‌‌و هەڵەبجەو گەرمیان‌و ڕاپەڕین بووەتە هۆی دواکەوتنی زیاتری مووچەو نەبوونی پارە بۆ پڕۆژەکان‌و کۆمپانیاکانی دەرمان‌و پاککردنەوە، ئەو ڕێککەوتنە بەرهەمی دەستەوسانی حکومەتە لە ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی‌‌و گەندەڵکاران، هەروەک خواستی حزبەکانی دەسەڵاتە لەسەر گەندەڵی‌‌و پاوانخوازی زیاتر، نەوەک شتێکی تر.
سێ/ ئایا ڕێککەوتنە نایاساییەکە لامەرکەزی ئابورییە وەک سەرۆکی حکومەت باسی دەکات؟
بێگومان نەخێر، بەهیچ جۆرێک دوورو نزیک لە زانستەکانی ئابوری و کارگێڕیدا شتێک جێ نابێتەوە بەو ناونیشانەوە، چونکە لامەرکەزی ئیداری واتای فەوزاو بێ سەرەو بەرەیی‌‌و برسیکردنی خەڵک‌و پەکخستنی پرۆژەکان نیە، بەڵکو لامەرکەزی سیستمێکی شایستەی کارگێڕییە ئامانج لێی ژیانێکی باشترە بۆ خەڵک، کە دەبێتە هۆی کێبرکێ لەنێوان بەرپرسە ئیدارییەکانی سنوری هەر پارێزگایەک بۆ خزمەتی باشتری خەڵک، ئەمەی حزبەکانی دەسەڵات بە سەرۆکی حکومەت‌و جێگرەکەی‌‌و وەزیری دارایی‌ەوە کردوویانە پێچەوانەکەی ئەو ڕاستیەی بەرهەمهێناوە، چونکە لە بنەمادا هۆکارو ئامانجەکە بۆ باشترکردنی ژیانی خەڵک نەبووە، ئەگەر هەڵشیش نەوەشێتەوە دۆخەکە خراپتر دەبێت.
ئەگەر ئەم ڕێککەوتنە بۆ بەرژەوەندی خەڵک بووایە دەبوو بە پێی یاسای بودجە بێت، هەروەها دەبوو لەسەر بنەمای هەر پارێزگاو ئیدارەیەکی سەربەخۆبێت نەوەک ناوچەی بەزۆر ڕەنگکراو بە چەکی حزبەکانی دەسەڵات! واتە کورت‌و پوخت ئەمە لەتکردنی کوردستانە بۆ دوو پارچە کە بنەماکەی پاراستنی بەرژەوەندی دارایی هەردوو حزبی دەسەڵاتە.
چوار/ چارەسەر چییە؟ ئایا داهات بەشی پێویستیەکان دەکات؟
چارەسەر ئەوەیە کە حزبەکانی دەسەڵات دەست لە داهاتی ناوخۆ وەرنەدەن، وەزارەتی دارایی‌‌و دامەزراوەکانی سەرپشک بێت لە کۆکردنەوەی داهات، هەروەها بەپێی بنەمای ژمارەی دانیشتوان‌و ریژەی پێویستی شارەکان بۆ خزمەتگوزاریی لە چوارچێوەی یاسای بودجە بەشێوەی دادگەرانە داهاتی نەوت‌و ناوخۆ دابەش بکرێت، هەرجۆرە رێککەوتنێکی ژێربەژێری حزبەکانی دەسەڵات بەهەر ناونیشانێک هەڵبوەشێتەوەو حکومەت وەک یەک جەستە مامەڵە بکات، داهاتی ئیبراهیم خەلیل موڵکی گەرمیانیش بێت، هەروەکچۆن داهاتی باشماخ هی هەولێرو دهۆکیش بێت.
بەپێی زانیاریی‌‌و بەدواداچوونی ئێمە، داهاتی ئێستەی هەرێمی کوردستان نزیکە لە (1,400,000,000,000 دینار - یەک ترلیۆن‌و چوارسەد ملیار دینار)ەوە لە کاتێکدا سەرجەم خەرجیەکان بۆ مووچەو خزمەتگوزاری بریتیە لە (1,100,000,000,000 دینار - یەک ترلیۆن‌و سەد ملیار دینار) بەمجۆرە دەردەکەوێت بەلای کەمەوە لەسەرەتای ساڵی (٢٠٢٢)ەوە هیچ کورتهێنانێک لە داهات نیە.
پێنج/ هەوڵ‌و فشارو رێکاریی یاسایی:
بە نووسراوی ژمارە (١٦٥) لە (١١ی ٥ی ٢٠٢٢) داوامانکرد دیوانی چاودیری دارایی وردبینی لە داهاتەکانی ناوخۆی سلێماتی بکات لە سەرەتای ساڵی (٢٠٢٢)ەوە، تا ئەو کاتەی دیوانی چاودێری دارایی بە ڕاپۆرتێک دیناری بەدیناری داهات لە هەریەکە لەسەرچاوەکانی داهاتەوە وەک خاڵە سنورییە گومرگیەکان‌و فەرمانگەکانی وەک هاتوچۆو تاپۆو باج‌و ئەوانیتریشەوە دەخاتە ڕوو، هەموو ئەو زانیارییانەی لەلایەن حزبەکانی دەسەڵاتەوە بە بەرپرسانی سیاسی و حکومیان دەخرێنەڕوو ڕاست نین‌و هیچ بەهایەکیان نابێت.
هەر ئەمڕۆ (١١ی ٥ی ٢٠٢٢)، بە پرسیاری ژمارە (٢١٢) داوامان کرد وەزیری دارایی‌‌و ئابوری ڕوونکردەوەمان پێبدات لەسەر ئەو ڕێککەوتنەکەی حزبەکانی پێکهێنەری حکومەت کردوویانەو بووەتە هۆی دواکەوتنی مووچەو نەبوونی پارە بۆ پڕۆژەکان‌و پەککەوتنی کاری کۆمپانیاکان، ئایا ڕاستە؟ لەسەر چ بنەمایەک کردوویانە؟ بۆچی لەسەر بنەمای ناوچەی دەسەڵاتە نەوەک ئاستی پارێزگاو یەکەی ئیداری؟ ڕۆڵی وەزارەتی دارایی لەم ڕێککەوتنە نایاساییە چیە؟ دەسەڵاتی لە کۆکردنەوەی داهات‌و خەرجی چیە؟
کوردستان موڵکی دوو حزبی دەسەڵات نیە تا چۆنیان بوێت ئاوا مامەڵە لەگەڵ داهات‌و دامەزراوەکانی بکەن، بۆیە لە گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی لە دژی ئەوانەی بەمجۆرە مامەڵە بە داهات‌و دامەزراوەی کوردستانەوە دەکەن بەردەوام دەبین.
عومەر گوڵپی
ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی کوردستان
١١ی ٥ی ٢٠٢٢